विमान अपघातानंतर सर्वात आधी शोधला जातो…तो ‘ब्लॅक बॉक्स’ नेमका काय असतो….

ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय?
ब्लॅक बॉक्स हे विमानात बसवले जाणारे एक अत्यंत मजबूत आणि डिजिटल उपकरण आहे, जे उहाणादरम्यान विमानाची तांत्रिक माहिती आणि पायलटचे संभाषण रेकॉर्ड करते.

याला ‘बबैंक बॉक्स का म्हणतात? तो खरंच काळा असतो का?
नाव जरी ब्लॅक बॉक्स असले तरी तो काळा नसतो. तो चमकदार केशरी रंगाचा असतो जेणेकरून अपघातानंतर तो सहजपणे सापडू शकेल.

ब्लॅक बॉक्सचे मुख्य भाग कोणते असतात?
ब्लैक बॉक्समध्ये दोन मुख्य घटक असतातः १. फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर (एफडीआर) – विमानाचे वेग, उंची, दिशा, इंजिन माहिती रेकॉर्ड करतो. २. कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डर (सीव्हीआर) -पायलट व सह-पायलटचे संभाषण आणि केबिनमधील आवाज रेकॉर्ड करतो.

विमान अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्सचे महत्त्व काय असते?
अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्समधील माहितीच्या आधारे अपघाताचे कारण शोधले जाते. ते विमान सुरक्षा तपासणीसाठी सर्वात महत्त्वाचे साधन आहे. अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्स सुरक्षित कसा राहतो? ब्लॅक बॉक्स टायटॅनियमसारख्या मजबूत धातूपासून बनवला जातो. तो उच्च तापमान, पाण्याचा दाब, धक्के सहन करू शकतो. त्यामुळे तो अपघातानंतरही सुरक्षित राहतो.

ब्लॅक बॉक्स कुठे बसवलेला असतो?
ब्लॅक बॉक्स विमानात मागच्या भागात बसवलेला असतो, कारण अपघातात विमानाचा शेवटचा भाग बऱ्याच वेळा कमी नुकसानग्रस्त होतो.

ब्लॅक बॉक्स किती डेटा साठवू शकतो?
त्यात सतत डेटा रेकॉर्ड केला जातो. जुना डेटा नवीन डेटाने ओव्हरराईट केला जातो. अनेक दिवसांचा आवाज व तांत्रिक डेटा यात साठवलेला असतो.

भारतात कोणत्या संस्था ब्लॅक बॉक्स तपासतात?
भारतात अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्सची तपासणी खालील संस्था करतात: १. नागरी विमान वाहतूक महासंचालनालय (डीजीसीए), २. विमान अपघात तपास ब्यूरो (एएआयबी)

ब्लॅक बॉक्सचा वापर फक्त अपघातातच केला जातो का?
मुख्य वापर अपघाताच्या चौकशीसाठीच असतो, पण विमानांच्या नियमित सुरक्षा विश्लेषणासाठीही ब्लॅक बॉक्समधील डेटा उपयुक्त असतो.

ब्लॅक बॉक्स सापडला नाही तर? जर ब्लॅक बॉक्स सापडला नाही, तर अपघाताचे कारण शोधणे अत्यंत कठीण होते. त्यामुळे तो शोधण्यासाठी विशेष शोध पथक पाठवले जाते.